ابن‌ابی‌حجه ابوجعفر احمد بن محمد قیسی قرطبیاِبْنِ اَبی حِجّه، ابوجعفر احمد بن محمد قیسی قرطبی معروف به ابن ابی حِجَّة (۵۶۲ -۶۴۳ق/۱۱۶۷- ۱۲۴۵م)، محدث، قاری، نحوی و قاضی اندلسی. ۱ - شهرت اسمیاگرچه بعضی از متأخرین ابوجعفر احمد بن محمد قیسی قرطبی را ابن حِجَّة نامیده‌اند [۱]
خوانساری، محمدباقر، ج۱، ص۳۱۹، روضات‌الجنات، تهران، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
اما با توجه به ثبت ابن ابّار [۲]
ابن ابار، محمد، ج۱، ص۱۲۳، التکملة لکتاب الصلة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
و سیوطی [۳]
سیوطی، جلال‌الدین، ج۱، ص ۱۶۷، بغیةالوعاة، به کوشش محمد امین خانجی، قاهره، ۱۳۲۶ق.
از متقدمین و نیز حاجی خلیفه [۴]
حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۵۹۹، استانبول، ۱۹۴۱م.
و مخلوف [۵]
مخلوف، محمد، ج۱، ص۱۸۲، شجرة النور الزکیة، بیروت، ۱۳۴۹ق.
وی مشهور به ابن ابی حِجّة بوده است.۲ - اساتیدوی قرآن و ادبیات عرب را در زادگاه خویش قرطبه فرا گرفت و نزد علمای آن دیار به استماع حدیث پرداخت. [۶]
سیوطی، جلال‌الدین، ج۱، ص۱۶۷، بغیةالوعاة، به کوشش محمد امین خانجی، قاهره، ۱۳۲۶ق.
بزرگ‌ترین استاد وی در قرائت قرآن و روایات ابوالقاسم عبدالرحمان شرّاط قرطبی (د ۵۸۶ق/۱۱۹۰م) است. [۷]
ابن ابار، محمد، ج۱، ص۱۲۳، التکملة لکتاب الصلة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
او از ابوالولید هشام بن عبدالله حاکم (د ۶۰۳ق/۱۲۰۶م) حدیث شنیده و اجازه گرفته است، چنان‌که از خلف بن عبدالملک بن بشکوال (د ۵۷۸ق/۱۱۸۲م) و ابوالعباس مجریطی و ابو محمد بن حَوْطِ الله (د ۶۱۲ق/۱۲۱۵م) و دیگران نیز روایات اندکی شنیده است. [۸]
ابن ابار، محمد، ج۱، ص۱۲۳، التکملة لکتاب الصلة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
[۹]
سیوطی، جلال‌الدین، ج۱، ص۱۶۷، بغیةالوعاة، به کوشش محمد امین خانجی، قاهره، ۱۳۲۶ق.
۳ - سرانجاموی در قرطبه در صدر مدرسان قرائت قرآن و عربی قرار داشت [۱۰]
ابن ابار، محمد، ج۱، ص۱۲۳، التکملة لکتاب الصلة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
و پس از سقوط قرطبه به دست مسیحیان، ابن ابی حجة به اشبیلیه رفت و قاضی و خطیب آن شهر شد. [۱۱]
ابن ابار، محمد، ج۱، ص۱۲۳، التکملة لکتاب الصلة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
وی هنگامی که قصد داشت از اشبیلیّه با کشتی به شهر سبته برود، خود و خانواده‌اش اسیر رومیان شدند و به مَیورقه (یا مَنورقه [۱۲]
سیوطی، جلال‌الدین، ج۱، ص۱۶۷، بغیةالوعاة، به کوشش محمد امین خانجی، قاهره، ۱۳۲۶ق.
) منتقل و با پرداخت فدیه آزاد شدند، [۱۳]
سیوطی، جلال‌الدین، ج۱، ص۱۶۷، بغیةالوعاة، به کوشش محمد امین خانجی، قاهره، ۱۳۲۶ق.
اما ابن ابی حجة پس از ۳ روز در میورقه بر اثر شکنجه رومیان جان سپرد. [۱۴]
ابن ابار، محمد، ج۱، ص۱۲۳، التکملة لکتاب الصلة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
بر طبق بعضی روایات وی بر روی دریا پیش از رسیدن به میورقه در زیر شکنجه کشته شده است. [۱۵]
ابن جزری، محمد، ج۱، ص۱۳۶، غایة النهایة، به کوشش گ برگشترسر، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
۴ - آثارابن ابار برخی از آثار او را به این شرح نام برده است: منهاج العباد، تسدید اللسان لذکر انواع البیان فی العربیة تفهیم القلوب آیات علاّم الغیوب، مختصر التبصرة [۱۶]
ابن ابار، محمد، ج۱، ص۱۲۳، التکملة لکتاب الصلة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
و سیوطی از کتاب الجمع بین الصحیحین [۱۷]
سیوطی، جلال‌الدین، ج۱، ص ۱۶۷، بغیةالوعاة، به کوشش محمد امین خانجی، قاهره، ۱۳۲۶ق.
نام برده است. در فهارس اثری از این کتاب‌ها نیست. ابن ابی حجة طبع شعر داشته و سیوطی [۱۸]
سیوطی، جلال‌الدین، ج۱، ص ۱۶۷، بغیةالوعاة، به کوشش محمد امین خانجی، قاهره، ۱۳۲۶ق.
شعر او را سست خوانده است.۵ - فهرست منابع(۱) ابن ابار، محمد، التکملة لکتاب الصلة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م. (۲) ابن جزری، محمد، غایة النهایة، به کوشش گ برگشترسر، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. (۳) حاجی خلیفه، کشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م. (۴) خوانساری، محمدباقر، روضات‌الجنات، تهران، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م. (۵) سیوطی، جلال‌الدین، بغیةالوعاة، به کوشش محمد امین خانجی، قاهره، ۱۳۲۶ق. (۶) مخلوف، محمد، شجرة النور الزکیة، بیروت، ۱۳۴۹ق. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائر المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن ابی حجة»، ج۲، ص۷۹۳. |